Alzheimer Hastalığı İşbirliği Çalışması Günlük Yaşam Aktiviteleri Envanteri (Alzheimer ADCS-ADL)
The Alzheimer’s Disease Cooperative Study Activities of Daily Living Inventory
Günlük yaşam aktivitelerini son 4 haftayı göz önünde bulundurarak değerlendiren demansa spesifik bir ölçektir. 23 sorudan oluşur. 6 soru temel GYA, 17 soru enstrümental GYA ve daha komplike GYA’yı değerlendirir. Her bir madde tam bağımsızdan tam bağımlıya doğru sıralanmış şekilde düzenlenmiştir. 0-78 arasında puanlanır, düşük skorlar daha fazla bağımlılığa işaret eder. Hasta yakını, yani hastaya bakım veren tarafından cevaplanır.
İndirmek İçin Tıklayınız “Alzheimer ADCS-ADL” 59 Kez İndirildi – 388,46 KB
İndirmek İçin Tıklayınız “Alzheimer ADCS-ADL” 59 Kez İndirildi – 388,46 KB
Referans Makale;
İndirmek İçin Tıklayınız “Alzheimer ADCS-ADL Ref.Mak” 15 Kez İndirildi – 624,75 KB
Geçerlilik Makale;
İndirmek İçin Tıklayınız “Alzheimer ADCS-ADL Gec.Guv” 16 Kez İndirildi – 578,58 KB
NOTLAR: 1. Bu anket bakım veren ile yüz yüze ya da telefonla görüşme yapılarak doldurulabilir. Form bakım verene verilerek “al bunu doldur gel” denilmemeli sağlık profesyonelince doldurulmalıdır.
Aşağıdaki Açıklamaları Bakım Verene Okuyun:
Size, hastanın son 4 hafta boyunca gerçekleştirdiği günlük yaşam aktiviteleri ile ilgili sorular soracağım. Lütfen, fırsatı olsaydı yapabileceği şeyler hakkında değil, gerçekten yapabildikleri (performansı) hakkında bilgi verin. Sizden hastanın yapmaya teşebbüs ettiği her faaliyet için, onun olağan koşullarda yapabildiklerine uyan şıkkı seçmenizi isteyeceğim.
Bazı faaliyetler için, hastanın bu faaliyetleri kendi başına mı, gözetim altında ya da yardımla mı yaptığını soracağım.
Şimdi bu kelimelerin ne anlama geldiğini size açıklayacağım:
Kendi başına: Hastanın bir faaliyeti yardım almadan tamamlaması demektir. Başlamak için hatırlatma veya teşvik etme ya da aktiviteyi yaparken hafif bir yüreklendirme gerekse bile kendi başına olarak kabul edilir.
Gözetimle: Faaliyet sırasında sözlü hatırlatma ya da talimat gerektiği anlamına gelir.
Yardımla: Aktiviteyi yapabilmesi için başka biri tarafından fizik yardım verilmesi anlamına gelir.
Skorlayan İçin Yönerge:
Bakım veren, hastanın son 4 hafta içinde bu aktivitelerden herhangi birini yapmaya imkanı olmadığını belirttiyse (örn: bulunduğu yerde telefon yoksa telefon edemeyecektir) yanıt hayır olarak kaydedilmelidir.
Eğer Bakım verenin yanıtı ya da anket çok net değilse lütfen rapor formuna problemi detayları ile kaydedin. Özgün günlük yaşam aktiviteleri maddeleri ile ilgili sorular için, lütfen günlük yaşam aktiviteleri anket formuna başvurun.
ADCS-Günlük Yaşam Aktiviteleri (GYA) Envanteri Yönergesi
A. Genel Bilgi;
GYA’yı, özellikle enstrümental GYA’yı uygulamanın çeşitli yolları vardır. Bu, klinik çalışmalarda, bilgi vericiden alınan bilgilerle standardize bir şekilde GYA skorlaması yapılmasını zorlaştırır. ADCS-GYA envanteri, bu probleme her bir aktivite için detaylı tanımlamalar sunarak ve bilgi vericiden gözlenen hareket ve davranışın tanımlanmasını isteyerek yaklaşmayı hedefler. Hasta hakkında bilgi veren kişiden son 4 haftaya odaklanması istenir. Bilgi veren kişi, hastanın bir fırsatı olduğunda neler yapabileceği değil gerçekten ne yapabildiği hakkında bilgi vermelidir. Hastanın niyetini ya da düşüncesini yorumlamaya çalışmamalıdır. Bilgi verenin hastanın son 4 haftadaki hareket ve davranışlarına odaklanmasına yardımcı olmak için, sorulan GYA ile ilgili olarak hastanın yaptıklarına yönelik örnekler vermesi istenebilir.
B. ADCS-GYA Envanterinin uygulanması;
ADCS-GYA envanteri bir görüşmeci tarafından telefonla ya da yüz yüze görüşülerek uygulanacak şekilde geliştirilmiş ve test edilmiş bir envanterdir.
Bilgi verenin anketi kendi kendine doldurmasına izin verilmez.
C. Soruların Formatı;
• Her bir temel günlük yaşam aktivitesi soruları için (1,2,3,4,5. sorular, 6A) en iyi yanıtı seçme zorunluluğu vardır.
• Diğer tüm sorular bir ana soru ve onu takip eden alt sorulardan oluşmaktadır.
• Alt sorular, yaşam aktivitesi performansı, en yüksek (en bağımsız) olandan başlayıp en düşük seviye ile bitecek şekilde hiyerarşik bir tarzda hazırlanmıştır.
• Her bir yaşam aktivitesi sorusunda başlangıç cevabı ‘evet’ ‘hayır’ ya da ‘bilmiyor’ şeklindedir. Eğer bilgi veren kişi 4 ya da daha fazla soruya bilmiyorum cevabını verirse başka birinden bilgi almak uygun olur.
• ‘hayır’ ya da ‘bilmiyor’ yanıtından sonra ki alt sorular özel bir yönerge yoksa dikkate alınmaz. ‘hayır’ veya ‘bilmiyor’ yanıtları bir sonraki GYA’ya geçişi hızlandırır.
• ‘evet’ yanıtından sonra 2 olası yol vardır:
1. Bilgi veren, seçenekler içinden hastanın performansını en iyi karşılayanı seçer (örn:soru 6A). Bilgi verene, hastanın GYA’yı tanımlamak için olabildiğince çok seçenek sunulmalıdır ve bunlar en iyiden en kötüye doğru sıralanmalıdır.
2. Bilgi veren, her alt soru için evet ya da hayır yanıtını seçer. Bu maddelerde ilk ‘evet’ yanıtından sonra ki her sorunun sorulması yönünde bir hatırlatıcı not vardır (örn: soru 8).
D. ‘Kendi başına’, ‘gözetim altında’ve ‘yardımla’ standardizasyonu
Bir çok günlük yaşam aktivitesinde hiyerarşi, hastanın o aktiviteyi yerine getirebilmek için Bakım veren veya diğerlerinin müdahalesine veya desteğine ne kadar ihtiyaç duyduğu ile belirlenir.
‘Kendi başına’: Hasta fiziksel yardım almadan GYA’yı tamamlar, en fazla aktiviteyi yapması hatırlatılır veya GYA sırasında biraz teşvik gerekir.
‘Gözetim altında’: GYA yapılırken sözel hatırlatma ve talimat gerekir. Bu, Bakım verenin veya bilgi verenin zamanını alacak düzeyde olmalıdır.
‘Yardımla’: GYA’nın yapılabilmesi için hastaya başka biri tarafından bir miktar fiziksel yardım yapılır.
E. ‘Genel’ GYA performansı;
Hastanın GYA performansı günden güne değişebilir. Eğer bilgi veren, hastanın GYA performansının bir gün bir düzeyde başka bir gün başka düzeyde olduğunu söylerse görüşmeciden en sık gösterdiği performans düzeyini seçmesi istenmelidir.Yüksek ya da düşük düzey konusunda kuşkuya düşüldüğünde, hasta tutarlı bir şekilde yüksek düzeyde performans gösteriyorsa yüksek düzey seçilmelidir.
F. Envanterdeki özgün sorular hakkında açıklamalar;
1. Yeme: Açıklama şıklarda mevcut
2. Yürüme: Özel olarak yürüme değil, hareket etme kabiliyeti bizi ilgilendirmektedir. Bir hasta yürütücü ya da tekerlekli sandalye kullanıyor ancak ev dışında yardımsız hareket edebiliyorsa bağımsız sayılır.
3. Tuvalet; Açıklama şıklarda mevcut
4. Banyo: Minör fiziksel yardım; saçları yıkama ve kurulanmada yardım, suyu ya da derecesini ayarlama gibi yardımları içerir. Daha fazla yardım, banyo için tümüyle yardıma muhtaç olarak skorlanmalıdır.
5. Öz bakım; Ayak tırnağını kesmek değerlendirilmez. Çünkü bilişsel açıdan normal yaşlılarda bile fiziksel güçlükler bu bakımı gerçekleştirmede engelleyici olabilir.
6.A) Giysileri seçmek: hastanın aktif katılımını gösterir. Bu fiziksel olarak giysilerin seçimini veya giysi seçimi konusundaki istek ve tercihlerini Bakım verensına bildirmeyi içerir. Bu fiziksel olarak giydirilmekten ayrı bir şekilde değerlendirilir.
6.B) Giyinmek: 1 ve 2 puan alan seviyeler benzer görünmektedir. 2 puan alan düzeyde, hasta ilikleme, fermuar çekme, bağlama gibi işlemleri kısmen yapabilmekte ancak yine de biraz fiziksel yardım gerekmektedir. 1 puan alan düzeyde ise, ilikleme ve bağlama gerektirmeyen kıyafetler kullanmak demek bu işlemlerin hiç yapılamadığı anlamına gelir. Cırt cırt bant bir bağ olarak kabul edilmektedir.
7. Telefon; Yardıma değil ancak hatırlatma veya gözetime izin verilir. Örneğin hasta rehber yardımı ile telefon etmeye teşvik edilse ya da numara söylense bile en yüksek düzeyi skorlayınız. Eğer hasta, sadece Bakım verenin tek tek numaraları söylemesi ile telefon edebiliyor ya da telefona kayıtlanmış bir numarayı tek tuş ile otomatik olarak arayabiliyorsa skor 2 puandır.
8. Televizyon: Hasta seyrettikleri ile ilgili herhangi bir farkındalık ya da algılama belirtisi göstermeksizin televizyon ekranı karşısında oturuyorsa tüm alt sorular ‘hayır’ olarak yanıtlanacaktır. ‘Programın içeriği hakkında konuşma’ oldukça geniş yorumlanmalıdır: Hastanın sohbeti başlatmasına gerek yoktur, ancak ‘ programdan hoşlandın mı?’ gibi bir soruya ‘hayır’ ya da ‘evet’ yanıtından daha fazla bir şeyler söylemelidir.
9. Sohbet: ‘sohbete katılmak’ sohbet esnasında orada bulunmak ya da alert görünmekten daha fazla şeyi ima etmektedir. Hasta sözel olarak sohbete katılmalıdır. Bir sohbete sözel dışı katılımın anlamlı olup olmadığına karar vermek güç olduğu için tanımlamalar arasında böyle bir tercih yoktur.
10. Masadan bulaşıkları kaldırmak: Hasta masayı tam olarak temizlemek zorunda değildir. Fakat anlamlı katkı yapacak kadar paylaşmalıdır. Bulaşıklar dışında bardak veya diğer eşyaları toparlamak da kabul edilebilir.
11. Kişisel eşyalarını bulma: Giysi, gözlük, cüzdan, anahtar gibi örnekleri vermek yardımcı olabilir.
12. İçecek: Hatırlatma ya da komutla içecek hazırlama fiziksel yardım sayılmaz.
13.Öğün ya da ara öğün hazırlama: Hasta gözetim ile pişirebiliyor ya da mikro dalga fırına koyabiliyor ve fiziksel yardımsız bunları yapabiliyorsa en yüksek skoru alır. Pişirmeksizin yiyecekleri karıştırmak veya kombine etmek de gözetim ile olabilir. ‘evet’yanıtının en düşük seviyesi başkası tarafından hazırlanan yiyecekleri hastanın bulması ve yemesidir.
14. Çöplerin ve atıkların temizlenmesi: Yalnızca mutfakta oluşan evsel atıkların temizlenmesi değil herhangi bir çöpün ya da atığın uygun bir çöp kutusuna atılması da ‘evet’ kabul edilir.
15. Seyahat: Amaç, hastanın ‘yönelim’ kabiliyetini rapor etmektir, kaybolması veya evin dışında tehlikeye atılabilmesi değil. Hastanın yürüdüğü, araba kullandığı, toplu ulaşım aracı kullandığı yada bir araçta yolcu olduğu önemli değildir. 1.5 Km’lik uzaklık rastgele seçilmiştir, evin görüş alanı dışındaki bir mesafe anlamına gelmektedir.
16. Alışveriş: Alışveriş karmaşık bir aktivitedir. Biz iki en önemli duruma odaklanmaktayız (mağazaya girdikten sonra) ürünleri seçmek ve ödeme yapmak. Eğer hasta alışverişe önceden yazılmış bir liste ve eline verilmiş bir miktar para ile gitmişse, bu ‘gözetim olmaksızın’ şeklinde skorlanmalıdır. Çünkü listedekileri hasta seçerek almaktadır. Ürünlerin ödemesi nakit, çek veya kredi kartı ile olabilir, mesele gözetim veya yardıma ihtiyacı olup olmamasıdır.
17. Randevuları ve toplantıları takip etmek: Temel amaç belleği kontrol etmektir. Bir toplantı ya da bir randevu; önceden planlanmış herhangi bir buluşma ya da gezintiyi de içerecek şekilde geniş kapsamlıdır. Planı kimin yaptığı ya da hastanın yalnız veya biri ile gezmesi önemli değildir. En yüksek seviye, hastanın randevusunu kendi başına hatırlamasını ifade eder, bellek yardımları kabul edilebilir.
18. Yalnız kalmak: Eğer hasta bir saat veya daha fazla evde yanlız kaldı / bırakıldı ise, otomatik olarak ‘c şıkkı’ (evde 1 saatten daha kısa bir süre) da evet olarak skorlanacaktır.
19. Güncel olaylarla ilgili konuşmak: hastanın güncel olayla ilgili konuşmayı başlatması gerekmez.Fakat olay veya olaylar ile ilgili detaylar vererek farkındalığını ya da anımsadığını ispatlamalıdır. Sadece evet veya hayır diyerek diğer insanlarla hemfikir olması yada olmaması bilgisini /güncel olayı hatırladığını sergilemek için yeterli değildir. Şiddetli afazi olan hastalar günlük olaylar hakkında konuşma ile ilgili olarak ‘hayır’ cevabıyla skorlanmalıdır.
20. Okuma: kitaba, dergiye yada gazeteye bakmak ve 5 dakikadan fazla sayfalarını çevirmek okumaya eşdeğer olabilir. Hasta bir başkasına ne okuduğunun içeriğini anlatmadıkça gerçekten okuyup okumadığını yargılamak mümkün değildir, bunun yolu kavramanın ve bilgiyi zihninde tutmanın unsurlarını göstermesidir. Bilgi veren kişi, doğru karar verebilmesi için, hasta ile iletişim kurma yönünde teşvik edilmelidir.
21. Yazma: Kendiliğinden ya da birisinin söylediği kısa notları ve mesajları yazma. Bir alışveriş listesi, yapılacaklar listesi veya telefonla alınan anlaşılabilir bir not kabul edilir.
22. Uğraş, hobi ya da oyun oynamak: hobiler veya oyunlar listesi hastayla ilgili bilgi veren kişiye ve bize karmaşık hobilerin kaybolup kaybolmadığı, ve yerlerinin daha basitleri ile doldurulup doldurulmadığı konusunda fikir verir. Bir hobi veya uğraş, konsantrasyon, bilgi, bellek ve el yeteneklerini gerektirir. Eğer hobiler listedekiler dışında ise bunu kayıtlayabilmek için hastanın yaptıklarını ayrıntılı bir biçimde tanımlamaya çalışın.
23. Ev aletleri: Bir alet, günlük işleri yapmada kullanılan, bir ya da daha fazla düğmesi veya kontrolü olan, genellikle (şart değil) elektrik ya da başka bir güçle çalışan bir cihazdır. Erkekler için tornavida, çekiç ve testere dışındaki kontrollü ya da düğmeli aletler geçerlidir. Hasta, cihazı çalıştırmak, düğmeye basmak veya kontrolü ayarlamak için küçük sözlü teşviklere ihtiyaç duyarsa en yüksek seviye skorlanır.