Spastisite kelimesi latince “çekmek, asılmak, sürüklemek” anlamlarına gelen spastikós kökünden türemiştir.
Spastisite; istemsiz, “hıza bağımlı”, artmış kas tonusu demektir. Kasın normal hareketlerine karşı pasif direnç vardır. Bir “Üst Motor Nöron” hasarı sonrasında ortaya çıkar. Burada “hıza bağımlı” (Velocity-Dependent) ifadesi spastisite için trik nokta oluşturur. Şöyle ki; spastik bir ekstremiteye pasif eklem hareket açıklığı muayenesini yavaşça yaparken az bir dirençle karşılaşılırken bu hareketi hızlandırdığımızda karşılaştığımız direnç görece artmaktadır ve karşılaşacağımız direnç bizim pasif eklem hareket açıklığı muayene hızımızla doğru orantılı olarak artar.
Spastisiteye En Sık Neden Olan Durumlar:
- Spinal Kord Yaralanması (SKY),
- Travmatik Beyin Yaralanması (TBY),
- İnme,
- Beyin Tm,
- Multipl Skleroz (MS),
- Serebral Palsi (CP)
Yaralanma ile spastisitenin başlaması arasındaki süre net değildir. Zaman içinde artıp azaldığı dönemler sıklıkla olur. Şiddeti hastadan hastaya değişiklik gösterebilmekle birlikte çoğunlukla hastayı daha debil hale getiren, hastanın mobilitesini, ambulasyonunu kısıtlayan, bakım veren kişinin iş yükünü artıran, yatak yarasına neden olabilen, hijyeni etkileyen bir durumdur.
Spastisite rijidite ile karıştırılmamalıdır.
Rijidite: harekete karşı istemsiz, iki yönlü, “hıza bağımlı olmayan” dirençtir. Tipik olarak “Parkinson”da görülür. Eklem hareket açıklığının tümünde, tüm hızlarda aynı dirençle karşılaşılır. İki temel formu vardır. “Kurşun boru” ve “dişli çark”. Kurşun boru rijiditesi; sanki kurşun bir boruyu eğiyormuş gibi bir his oluşturur. Eklem ne kadar yavaş hareket ettirilirse ettirilsin aynı sertlikle-dirençle karşılaşılır. Dişli çark ise hareket sırasında karşılaşılan dirençteki dalgalanmayı ifade eder. Sanki iki adet dişli çarkı döndürmeye çalışılıyormuş da çarklarda birbirine girişim yapmak üzere gelen karşılıklı dişler birbiri içine geçerken direnç gösteriyormuş gibi bir his oluşturur.
Konuyla ilgili diğer tanımlar:
- Klonus: Hipertonisiteye sekonder, başladıktan sonra kendi kendine devam eden salınımsal-atımsal hareket,
- Distoni: Kıvrılma, döndürme, burulma gibi hareketlere ve anormal postüre neden olan istemsiz, sürekli kontraksiyonlar,
- Atetoid Hareket: Normal hareketlere karışan istemsiz, düzensiz kıvrılma-burulma hareketleri,
- Kore: İstemsiz, olması beklenmeyen, hızlı, ani, düzensiz ve sürekli olmayan hareketler,
- Ballismus: Ekstremitlerin veya vücudun istemsiz fırlama-sıçrama-atılma hareketi
- Tremor: İstemsiz, ritmik, tekrarlayan kendi kendini devam ettirmeyen salınım-titreme hareketleri
Spastisitenin ortaya çıkışından alfa motor nörondaki afferent ve efferent inputların değişimi yani inhibitör veya ekstitatör uyarımlardaki değişimler sorumlu tutulur. Üst motor nöron lezyonu sonrası görülen sinirlerdeki disinhibisyon, denervasyon süpersensivitesi, deafferentasyon, santral kollateral filizlenmeler alfa motor nörona bir “denge” içinde gelen inhibitör ve eksitatör uyarımlarda bozulmaya neden olur.
Spastisitenin avantajları ve dezavantajları vardır.
Avantajları
| Dezavantajları
|
Spastisite ülkemizde çoğunlukla Ashworth (Modifiye Ashworth) skalası ile değerlendirilir. 0 normal, 4 rijid sayılır.